Azotany (NO3) występują w warunkach naturalnych wokół nas. Stanowią naturalny składnik żywności oraz wody pitnej będący następstwem obiegu azotu w przyrodzie.

Występują także w wodach powierzchniowych i gruntowych w ilościach niepowodujących zagrożenia dla zdrowia. Zwykle dostają się do wody z gleby. Jednak wysoki poziom azotanów w wodzie pitnej może mieć negatywny wpływ na zdrowie.

Jakie są negatywne skutki zdrowotne obecności azotanów i azotynów w wodzie?

Wysokie poziomy azotanów w wodzie pitnej mogą powodować poważne problemy zdrowotne.

• Azotany mogą zostać przekształcone do azotynów w procesie trawienia. Azotyny wchodzą w reakcję z krwią, tworząc methemoglobinę. Im wyższy poziom methemoglobiny we krwi, tym mniejsza zdol ność do przenoszenia tlenu przez krwinki czerwone. Niemowlęta w wieku poniżej trzech miesięcy stanowią szczególnie wrażliwą grupę, ponieważ przekształcają więcej azotanów niż dorośli. Inne wrażliwe grupy stanowią kobiety w ciąży i osoby z zaburzeniami metabolizmu..
• Rakotwórcze nitrozoaminy powstają w reakcji azotynów z niektórymi aminami występującymi w żywności.

Wpływ azotanów na zdrowie ludzi

Azot stanowi pierwiastek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania wszystkich żywych organizmów. Niektóre warzywa naturalnie gromadzą znaczące ilości azotanów i azotynów. Są to np. szpinak, sałata, ziemniaki czy warzywa korzeniowe. Warzywa te zalecane są w diecie dedykowanej osobom cierpiącym na choroby układu krążeniowo – naczyniowego, szczególnie z nadciśnieniem tętniczym. Związane jest to z faktem, iż azotany / azotyny w wyniku redukcji przekształcane są na tlenki azotu (NO), tlenki te wpływają pozytywnie na homeostazę naczyniową (są czynnikami silnie rozszerzającymi naczynia krwionośne i inhibitorami płytek krwi), przez co obniżają ciśnienie krwi.

Źródła zanieczyszczeń:

Zawartości azotanów w wodach podziemnych pochodzą z procesów mineralizacji materii organicznej lub procesów nitryfikacji, mogą być również pochodzenia antropogenicznego. Zanieczyszczenie zbiorników wodnych azotanami zazwyczaj związane jest z nadużywaniem nawozów azotowych w rolnictwie. Wysokie poziomy azotanów w studniach wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi często wynikają z niewłaściwej konstrukcji studni, jej lokalizacji lub niewłaściwego gospodarowania odpadami komunalnymi, odpadami pochodzenia zwierzęcego oraz ściekami. Źródła skażenia mogą zatem stanowić obszary intensywnie nawożone, szamba, tereny wypasu zwierząt, odpady przemysłowe i spożywcze.

Czy wiesz, że?

Podgrzewanie lub gotowanie wody nie usuwa azotanów. Wręcz przeciwnie, ich stężenie może nawet nieznacznie wzrosnąć w wyniku częściowego odparowania wody. Nie da się ich również usunąć za pomocą filtrów mechanicznych czy obróbki chemicznej, jak na przykład chlorowanie wody.
Są trzy główne metody usuwania azotanów:

• Z zastosowaniem technologii membranowych – najczęściej są to metody z wykorzystaniem odwróconej ozmozy, które obniżają bardzo wysoki poziom azotanów. Ich wadą jest jed nak to, że mogą wpływać i potencjalnie pogarszać pozostałe parametry wody pitnej. Dotyczy to w szczegól ności poziomu wapnia i magnezu, który w wyniku procesu odwróconej osmozy, nie spełnia wy mogów określonych dla wody pitnej, co wymaga przeprowadzenia ponownej remineralizacji wody tak, aby nadawała się do spożycia.
• Zastosowanie zasadowej żywicy anionowej – gdzie azotany wyłapywane są na specjalnym złożu i wymieniane na jony chlorkowe (Cl-).
• Zastosowanie metody biologicznej – polegającej na wykorzystaniu specjalnych bakterii (np. Pseu domonos) w celu przeprowadzenia procesu denitryfikacji azotanów do azotu wolnego.

W czerwcu 2017 roku, Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) ustalił dzienne
dopuszczalne spożycie azotanów na poziomie 3,7 mg na kilogram masy ciała.